Verstedelijking is een globaal verschijnsel. Wereldwijd trekken mensen naar steden die daardoor steeds verder uitdijen. Smart cities zijn gericht op het oplossen van de vraagstukken die deze en andere ontwikkelingen opleveren. Leefbaarheid, veiligheid, verkeer en mobiliteit, energievoorziening, recreatie; op al deze gebieden ontstaan in toenemende mate uitdagingen die om oplossingen vragen. Het lectoraat Smart Cities is onderdeel van de academie Creatieve Technologie binnen Saxion. Lector Dr. Mettina Veenstra verdiept zich dagelijks in de problematiek.
Professor Alex Pentland, verbonden aan het MIT in Boston, heeft op basis van data laten zien dat de inrichting van een stad invloed heeft op de productiviteit en het innovatievermogen van de stad. Op basis van onder andere data over mobiele telefoons en creditcards uit diverse steden kon hij een beeld vormen over verplaatsingsgedrag van mensen en van plekken waar mensen verblijven en geld uitgeven.
Slimme steden zijn steden waar samen met inwoners goede beslissingen worden genomen.
“Het bleek”, zegt lector Smart Cities Mettina Veenstra, “dat steden waar op een zeker moment een stijging zit in het exploratieve gedrag van een deel van de mensen – dat wil zeggen dat ze relatief veel verschillende plekken bezoeken – in de periode daarna een stijging laten zien in het aantal patenten en het Bruto Gemeentelijk Product.” Door dit gedrag krijgen deze mensen namelijk een diverser sociaal netwerk en dit blijkt effect te hebben op de kwaliteit van de ideeën die zij ontwikkelen. Ze worden productiever. Zaken als aantrekkelijke ontmoetingsplekken en goed openbaar vervoer tussen woonwijken en ontmoetingsplekken blijken een positief effect te hebben op exploratief gedrag.
Realtime
De onderzoeksresultaten van informaticus Pentland hebben raakvlakken met de definitie die Veenstra hanteert als het over smart cities gaat: “Ik definieer smart cities als steden waar gemeente, inwoners, bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk technologie en data inzetten in combinatie met traditionele infrastructuur om betere beslissingen te nemen en een hogere kwaliteit van leven te bereiken.” Betere beslissingen zijn hard nodig, vervolgt Veenstra: “de budgetten van steden zijn krap Ze willen het geld aan de juiste dingen uitgeven. Zoals Pentland laat zien kunnen data helpen het bepalen wat de juiste dingen zijn.”
Het idee is natuurlijk niet nieuw. Gemeenten verzamelen al veel langer data over de stad door middel van bijvoorbeeld tellingen of enquêtes. “Denk aan de rapporten die sommige steden jaarlijks over hun binnensteden uitbrengen. Deze worden bijvoorbeeld gebaseerd op enquêtes onder het winkelend publiek over andere andere hun herkomst en hun tevredenheid over het winkelgebied, op handmatige tellingen van passanten en leegstaande winkels.
Mettina Veenstra: “Een slimme stad: een stad waar gezamenlijk de juiste vragen worden gesteld en beslissingen worden genomen om de stad te verbeteren.”
Door onder andere het toenemende aantal online aankopen voldoen dit soorten rapporten niet meer”, zegt Veenstra: “Veranderingen kunnen zo snel plaatsvinden dat er bij steden behoefte is aan realtime data in plaats van aan jaarlijkse rapporten. De ontwikkelingen op het gebied van sensoren maken dit mogelijk. In een project in samenwerking met diverse Nederlandse steden en bedrijven onderzoeken we de mogelijkheden om op basis van data uit sensoren in de stad de effecten van interventies als het organiseren van een festival of het herinrichten van een plein te meten. Misschien blijken de goedkoopste interventies wel tot meer tevreden bezoekers te leiden dan de duurste. Dan is de keuze snel gemaakt.”
Escape room
Sensoren die voortdurend de bezetting van parkeergarages monitoren en aantallen passanten in winkelstraten meten, geven een veel gedetailleerder beeld dan handmatige tellingen die een beperkt aantal uren per jaar plaatsvinden. “Naast alternatieven voor de handmatige tellingen doen we ook onderzoek naar alternatieven voor de enquêtes”, zegt Mettina Veenstra: “Als je aan het winkelen bent zit je meestal niet te wachten op een enquêteur die je tien minuten lang vragen stelt. Daarom zijn we op zoek gegaan naar allerlei aantrekkelijke alternatieven. Studenten hebben binnen dit project bijvoorbeeld aan een escape room gewerkt om in een winkelgebied te plaatsen. Escape rooms zijn momenteel heel populair. Deelnemers betalen geld om opgesloten te worden en door bepaalde puzzels op te lossen kunnen ze uit de escape room ontsnappen”.
Voor de escape room die de studenten hebben ontwikkeld is de entree gratis. “Naast puzzels moeten de deelnemers in ruil daarvoor een aantal vragen beantwoorden om de cijfers te vergaren die ze nodig hebben om het cijferslot op de deur te openen”, licht Veenstra toe: “Vragen die voor steden uiteraard weer waardevolle data opleveren.”
Technologische interventies
De lector vertelt dat voor twee pilotsteden – Amersfoort en Deventer – gewerkt wordt aan een dashboard waarop de data van zowel de genoemde sensoren als van de alternatieven voor enquêtes worden gevisualiseerd. Dat dashboard is zo ontworpen dat het mogelijk is te zien óf, waar en hoelang interventies, zoals het herinrichten van een plein, effect hebben. “Ook gaan we de mogelijkheden voor het inzetten van slimme camera’s onderzoeken. Een aantal bedrijven heeft een privacy-vriendelijke camera plus microfoon ontwikkeld voor bijvoorbeeld het tellen van fietsers en voetgangers en het meten van het geluidsniveau. De hoop is dat de microfoon van de camera ingezet kan worden voor het meten van de sfeer, zodat we daar niet expliciet naar hoeven te vragen in bijvoorbeeld een enquête.”
Uiteindelijk, aldus Veenstra, is het doel een stad te creëren met een hoge kwaliteit van leven: “Hoe zorg je dat het verkeer niet vastloopt? Hoe zorg je voor een goede luchtkwaliteit? Hoe zorg je voor een veilige en aantrekkelijke binnenstad? Hoe zorg je dat zelfstandig wonende ouderen zo lang mogelijk zelf boodschappen kunnen blijven doen? Hoe stimuleer je een gezonde levensstijl met veel beweging? Ook dat zijn vragen waarbij data een rol in de beantwoording kunnen spelen. Zoals ik in de definitie van smart cities al aangaf is de samenwerking met de burger hierbij belangrijk. Data verzamelen en analyseren, samen nadenken over verbeteringen, samen waardevolle keuzes maken. Ook over de vraag of bepaalde technologie wel of niet acceptabel is.”
Data en technologie inzetten voor goede beslissingen en oplossingen, besluit Mettina Veenstra: “Ja, dat is de slimme stad: een stad waar gezamenlijk de juiste vragen worden gesteld en beslissingen worden genomen om de stad te verbeteren. Daarvoor moet je de vinger aan de pols van de stad houden.”
